Klimaatverandering en sociaaleconomische ontwikkelingen zullen de risico's van overstromingen en droogte wereldwijd doen toenemen. Om deze uitdagingen aan te pakken, moeten samenlevingen aanzienlijk meer investeren in aanpassingsstrategieën. Tijdens onze recente sessie op de algemene vergadering van de European Geosciences Union (EGU) in 2025 werd het cruciale belang van grensoverschrijdende samenwerking bij aanpassingsinspanningen benadrukt, waarbij lessen werden getrokken uit recente rampen zoals de overstromingen in West-Europa in 2021. We spraken met Tim Busker en de promovendi Heather Murdock en Veerle Bril over het evenement.
De sessie, die door Tim werd georganiseerd in het kader van het JCAR ATRACE-initiatief, met als medeorganisatoren Sergiy Vorogushyn, Davide Zoccatelli, Daniela Rodriguez Castro en Thijs Endendijk, belichaamde de geest van grensoverschrijdende kennisuitwisseling en samenwerking van JCAR ATRACE. De sessie bracht onderzoekers samen die zich bezighouden met overstromingen, droogte en multirisico's, en benadrukte de noodzaak van geïntegreerde benaderingen van grensoverschrijdend waterbeheer.
Hydrologische systemen, zoals rivierbekkens, overschrijden vaak administratieve grenzen, zowel federaal als nationaal. De huidige samenwerking over deze grenzen heen blijft echter ontoereikend. Maatregelen stroomopwaarts kunnen onbedoeld de risico's voor landen en gemeenschappen stroomafwaarts vergroten, en effectieve systemen voor vroegtijdige waarschuwing zijn sterk afhankelijk van nauwkeurige, realtime gegevens uit stroomopwaartse gebieden – gegevens die gevoelig kunnen zijn om te delen. Bovendien hebben noodhulpinspanningen veel baat bij internationale samenwerking; het gebrek aan begrip en samenwerking over de grenzen heen belemmert de ontwikkeling van effectieve aanpassingsstrategieën en -beleidsmaatregelen.
Belangrijkste aandachtspunten
De sessie had tot doel ons inzicht in het beheer van overstromingen en droogte in grensoverschrijdende contexten, waaronder internationale stroomgebieden, watervoerende lagen en reservoirs, te verdiepen. Onderzoekers werden aangemoedigd om verschillende aspecten van de rampenrisicobeperkingscyclus op verschillende ruimtelijke schalen – internationaal, regionaal en lokaal – te onderzoeken. Tim merkte op: “De diversiteit was opmerkelijk, met bijdragen uit verschillende delen van de wereld, variërend van de Maas tot de Hoorn van Afrika.”
Belangrijkste onderwerpen die aan bod kwamen:
- Risicoanalyse: onderzoek naar de dynamiek van overstromings- en droogterisico's in zowel kleine als grote internationale stroomgebieden, met de nadruk op de kosten-batenverhoudingen tussen stroomopwaartse en stroomafwaartse gebieden.
- Voorspellings- en vroegtijdige waarschuwingssystemen: ontwikkeling en verbetering van vroegtijdige waarschuwingssystemen om de paraatheid bij rampen te verbeteren.
- Sociaaleconomische impact studies: uitvoering van studies naar de sociaaleconomische gevolgen van rampen om meer inzicht te krijgen in menselijk gedrag, schade door rampen, respons en herstel.
- Governance en geïntegreerd waterbeheer: aanpak van uitdagingen en kansen op het gebied van governance voor grensoverschrijdende watervoerende lagen en stroomgebieden.
- Oplossingen op basis van de natuur: implementatie en beoordeling van de effectiviteit van oplossingen op basis van de natuur, met inbegrip van de nevenvoordelen ervan voor het beheer van overstromingen en droogte.
- Casestudy's: presentatie van succesvolle casestudy's van internationale samenwerking op het gebied van overstromings- en droogtebeheer om beste praktijken en geleerde lessen te delen.
Heather Murdock van de Universiteit van Potsdam, een van de sprekers, deelde haar indrukken: “De sessie toonde innovatieve benaderingen voor het aanpakken van grensoverschrijdende hydrologische risico's en bood een waardevolle omgeving voor de uitwisseling van onderzoeksmethoden. Van het beoordelen van overwegingen inzake klimaatverandering voor grensoverschrijdend overstromingsrisicobeheer tot aanpassingsmaatregelen op meerdere schaalniveaus, vond ik dat de presentaties duidelijk maakten hoe multidisciplinair dit onderwerp is.”
Heather Murdock op EGU 2025
Uitgelicht onderzoek
In haar presentatie analyseerde Heather de systemen voor overstromingsvoorspelling, -waarschuwing en -respons in Duitsland en België tijdens de overstromingen van juli 2021 aan de hand van gegevens uit een huishoudenenquête. Aan de hand van logistische en lineaire regressiemodellen onderzoekt de studie de belangrijkste factoren die van invloed zijn op het feit of mensen een waarschuwing hebben ontvangen en wisten hoe ze moesten reageren om zichzelf en hun eigendommen te beschermen. De bevindingen laten zowel overeenkomsten als opvallende verschillen tussen de twee landen zien. In zowel Duitsland als België waren de zwaarst getroffen huishoudens minder vaak gewaarschuwd en verwachtten maar weinig respondenten dat de gebeurtenis zo ernstig zou zijn.
Veerle Bril presenteert haar bevindingen
Een van de hoogtepunten was een presentatie over het stroomgebied van de Geul door Veerle Bril van de Vrije Universiteit Amsterdam, onderdeel van het door NWO gefinancierde project Future Flood Risk Management Technologies. Veerle ontwikkelde een gekoppeld model (GEB) dat hydrologie, hydrodynamica en schade-evaluatie integreert om zowel aanpassingsmaatregelen op gebouwniveau (droog- en natte beveiliging) als natuurgebaseerde oplossingen (bijv. herbebossing, omzetting van akkerland naar natuurlijke grasland) te evalueren. Uit de resultaten bleek dat natuurgebaseerde oplossingen de omvang van overstromingen met 12% en de waterdiepte met 10% kunnen verminderen, terwijl droogheidspreventie de schade met 95% kan beperken. Een kosten-batenanalyse toonde aan dat bijna alle maatregelen economisch haalbaar zijn, wat het belang van adaptieve strategieën in grensoverschrijdende contexten verder onderstreept.
De volledige lijst met presentaties is hier beschikbaar.
Wilt u meer weten over het onderzoek van Veerle en Heather, of over andere sprekers die aanwezig waren op onze EGU-sessie? Neem dan contact op met Tim Busker.
Opvallend was dat dit de enige sessie op EGU 2025 was die specifiek gewijd was aan grensoverschrijdend beheer van overstromingen en droogte. Dit onderstreepte de noodzaak van samenwerking bij het beheer van watervoorraden en het mitigeren van de gevolgen van klimaatverandering. Door internationale samenwerking te bevorderen en kennis te delen, kunnen we effectievere en duurzamere adaptatiestrategieën ontwikkelen om gemeenschappen te beschermen tegen de toenemende dreiging van overstromingen en droogte.
